گفته مي‌شود در ۲۱ جولاي ۱۹۶۹ ساعت ۲:۵۶ بامداد صبح به وقت گرينويچ پاي چپ يك فضانورد آمريكايي به نام نيل آرمسترانگ براي اولين بار در تاريخ بشريت سطح جسم سماوي ديگري غيراز زمين را لمس كرده است. همچنين ادعا مي‌شود بعد از او طي سه سال ونيم ۱۱ فضانورد ديگر كه همگي آمريكايي بودند نيز قدم زدن بر سطح ماه را تجربه كردند. شايعه است كه اين فضانوردان ۳۸۲ كيلوگرم سنگ يا ساير مواد معدني را از ماه با خود به زمين آورده‌اند اما حقيقت دارد كه براي انجام اين كار حدود ۲۵ ميليارد دلار پول خرج كرده‌اند؟ آيا سفر به ماه يك واقعيت تاريخي است يا محصولي شگفت‌انگيز از استوديوهاي فيلم‌برداري هاليوود كه به منظور نمايش قدرت صنعتي و علمي ايالات متحده آمريكا به دروغ خلق شده است؟ آيا بشر بر ماه قدم گذاشته است؟ اين نوشتار در پي اثبات و تاييد هيچ‌كدام از طرفين اين ادعا نيست و تنها به ذكر واقعيت‌هاي تاريخي علمي و فني اين بحث طولاني خواهد پرداخت.  اجازه دهید قدری زمان را به عقب برگردانیم به چهارم اکتبر ۱۹۵۷؛ زمانی که رقیب اصلی ایالات متحده آمریکا در بازی کودکانه‌ای که جنگ سرد نامیده می‌شد برگ برنده‌ای رو کرد که بازی را به نفع او برمی‌گرداند. بیپ‌های منظم و قطع‌نشدنی اسپوتنیک۱، اولین ماهواره جهان را وارد عرصه جدیدی کرد و خواب از چشمان ابرقدرت غربی ربود. آمریکایی‌ها که به نوعی خود را برادر بزرگ‌تر دنیای غرب می‌دانستند با این قدم بزرگ روس‌ها به شدت تحقیر شده بودند اما هنوز چشم از ضربه نخست باز نکرده بودند که روس‌ها، ضربات بعدی را محکمتر وارد کردند؛ روس‌ها اولین موجود زنده زمینی در فضا که سگی به نام لایکا بود و بعدا اولین انسان را هم به فضا فرستادند. افتخار ارسال اولین بانوی فضانورد دنیا را هم آن‌ها کسب کردند. اولین کشف علمی در فضا، اولین سفر بین سیاره‌ای، اولین کاوشگر فضایی به مقصد ماه، و مریخ و زهره، اولین تصویر از سمت به اصطلاح تاریک ماه و اولین و تنها تصویر ارسالی از سطح سیاره ناهید و... و همچنان فهرست افتخارات روس‌ها در کاخ کرملین پرتعداد‌تر و فشارهای سیاسی و اجتماعی بر کابوهای کلبه عموسام فزونی می‌یافت. آمریکایی‌ها باید کاری می‌کردند تا این تحقیر روزافزون جایی متوقف می‌شد.   پروژه کلید خورد اما داستان اصلی ما از روزهای پایانی سال ۱۹۶۰ زمانی که جان اف کندی به عنوان سی و پنجمین رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا قسم یاد کرد، آغاز می‌شود. کندی که با شعار برتری موشکی و فضایی نسبت به رقیب اصلی جنگ سرد، قدم به رقابت‌های انتخاباتی گذاشته بود تنها پس از چند ماه از تحویل گرفتن اتاق خود در کاخ سفید با خبر ویران‌کننده پروازمداری یوری گاگارین نخستین فضانورد دنیا روبه‌رو شد. کندی یادداشتی برای معاون خود لیندون بی‌جانسون نوشت و از او خواست که وضعیت ایالات متحده آمریکا را در زمینه تکنولوژی فضایی بررسی کند و طرحی برای برتری این کشور در دسترسی به فضا ارائه دهد. یک هفته‌ای طول کشید تا جانسون پاسخ خود را به پرزیدنت ایالات متحده آمریکا بنویسد؛ پاسخی که سرنوشت فعالیت‌های فضایی بشر را به شدت دگرگون کرد. در آن نامه جانسون قید کرده است؛ سفر سرنشین‌دار به ماه، آن‌قدر بزرگ و دست‌نیافتنی است که بتواند سال‌ها آمریکا را در حاشیه امنیت برتری در صنعت فضایی دنیا قرار دهد. کمی بعد و پس از مذاکرات و مشورت‌های مفصل با کار‌شناسان و خبرگان و تنها کمی بیش از یک ماه پس از سفر تاریخی یوری گاگارین به فضا، رئیس‌جمهور آمریکا حمایت قاطع خود را از پروژه‌ای آن‌قدر عظیم و مشکل که از نظر او برتری آمریکا را در سفر به فضا اثبات کند، اعلام کرد. کار عظیم پروژه سفر به ماه اکنون رسما آغاز شده بود و طبق وعده کندی می‌بایستی تا قبل از سال ۱۹۷۰ تحقق می‌یافت.  در آن زمان ناسا تنها توانسته بود یک نفر را از طریق پرواز زیرمداری به فضا بفرستد و فناوری فضایی آن‌ها برای ارسال فضانوردی به مانند یوری گاگارین که سفر به فضا را از طریق یک پرواز مداری تجربه کرده بود، بسیار عقب‌افتاده محسوب می‌شد. نخست‌وزیر وقت اتحاد شوروی، پرواز فضایی آلن شپرد نخستین فضانورد آمریکایی را در مقایسه با پرواز مداری یوری گاگارین به پرش یک کک تشبیه کرده بود! حتی کارمندان و مهندسان ناسا نیز در آن زمان به آرزوی بلندپروازانه رئیس‌جمهور کشورشان تردید داشتند. کنگره آمریکا با بودجه ۲۵ میلیارد دلاری ناسا موافقت کرد و جنبش ملی بزرگی به راه افتاد تا آرزوی برتری‌جویانه‌شان برآورده شود. در اوج این فعالیت‌ها حدود ۴۰۰ هزارنفر به طور مستقیم و غیرمستقیم در استخدام ناسا بودند و ۲۰ هزار شرکت، دانشگاه، مرکز تحقیقاتی و واحد صنعتی مختلف برای ناسا کار می‌کردند.   پشت‌پرده نمایش در دوازدهم سپتامبر ۱۹۶۲، جان اف کندی در نطقی تاریخی در دانشگاه رایس رسما استراتژی فضایی ایالات متحده آمریکا برای فرستادن و بازگرداندن فضانورد به ماه تا پایان دهه ۶۰ ارائه کرد. در آن نطق مشهور جمله‌ای تاثیرگذار وجود دارد که می‌گوید: «ما انتخاب کردیم که تا پایان این دهه به ماه سفر کنیم و کارهای مهم دیگری انجام دهیم نه به این خاطر که آن‌ها اهدافی سهل‌الوصول هستند بلکه اتفاقا به این دلیل که این اهداف بسیار سخت‌اند.» حدود یک ماه بعد، او در دیدار خود با جیمز وب، نخستین رئیس ناسا گفت: «سفر به ماه از نقطه نظر سیاسی و سیاست بین‌المللی بسیار حائز اهمیت است. وگرنه در شرایط عادی، ما نمی‌بایستی چنین حجم عظیمی از پول را خرج سفر به فضا کنیم. من شخصا زیاد به فضا علاقه‌مند نیستم. البته که فضا خوب است و ما بهتر است بدانیم آن بالا چه خبر است. ما آماده هستیم که مبالغ معقولی را در این باره خرج کنیم. اما الان ما بودجه فوق‌العاده‌ای برای این طرح درنظر گرفته‌ایم و همه طرح‌های داخلی خود را فدای این ایده بزرگ کرده‌ایم. از نظر من تنها دلیل منطقی این کار این است که به آن‌ها [روس‌ها] نشان دهیم که هرچند ما سفر به فضا را چند قدمی پشت سر آن‌ها آغاز کرده‌ایم اما به یاری خدا از آن‌ها سبقت خواهیم گرفت.»  این همه نشان از آن دارد که انگیزه اصلی ایالات متحده آمریکا از برداشتن چنین گام بزرگی، تنها کسب برتری و از آن مهم‌تر اعتبار بین‌المللی بوده‌ است. همین انگیزه مهم و مقایسه عظمت این پروژه که بعد‌ها آپولو نامیده شد، با توانایی‌های فضایی آمریکا در آغاز این طرح بزرگ ملی، شکاکان زیادی را به این فکر انداخته ‌است که همه آنچه دیده‌ایم، یک توطئه علمی بزرگ و یک کلاهبرداری تاریخی بوده است.   پرده اول نمایش زمانی که به ادعای رسانه‌ها بالغ بر ۶۰۰ میلیون نفر در سراسر دنیا، مستقیم، قدم گذاشتن نیل آرمسترانگ را بر سطح ماه تماشا می‌کردند و اشک شوق در چشم‌هایشان حلقه زده‌ بود و غرور و افتخار وجودشان را دربرگرفته بود، عده‌ای نیز چشم‌هایشان را تنگ کرده و با تردید به آنچه پخش می‌شد، به چشم یک نمایش تلویزیونی نگاه می‌کردند. آن‌ها از خود می‌پرسیدند که چطور امکان دارد کشوری که در ۱۹۶۱ به سختی می‌توانست یک شامپانزه به فضا بفرستد، امروز و بعد از گذشت تنها ۸ سال، دو مرد بالغ را با آن‌ همه تجهیزات روی ماه فرود آورد؟ پرسش مهم دیگر در این‌باره این بود که چه کسی و چگونه می‌تواند انجام این سفر فضایی را تایید کند؟ اما شاید مهم‌ترین سوال آن‌ها این بود که همه آن ۲۵ میلیارد دلار بودجه پروژه آپولو، چگونه و برای چه خرج شده‌ است؟  شکاک‌ها اما تا دو سال پس از انجام آخرین ماموریت آپولو، تنها به غر زدن اکتفا کردند. شور و هیجان مردم آمریکا و شادی دانش‌دوستان سراسر جهان از آنچه به اصطلاح انجام پیروزمندانه طرح عظیم آپولو نامیده می‌شد، باعث شده‌ بود تا آنهایی که شکی درباره این سفر فضایی داشتند، سکوت کنند. اما در ۱۹۷۴ بیل کیسینگ کتابی با عنوان «ما هرگز به ماه نرفته‌ایم، خسارت ۳۰ میلیارد دلاری آمریکا» را منتشر کرد. او کارمند سابق بخش انتشارات شرکت راکت‌داین بود که موتورهای موشک فضایی ساترن۵ را می‌ساخت. ساترن۵‌‌ همان موشکی است که فضاپیماهای آپولو با آن‌ها به فضا پرتاب شدند. او در این کتاب که با هزینه شخصی خود مجبور به چاپ و انتشارش شده ‌بود، پروژه آپولو را سرتاسر یک دروغ بزرگ خطاب کرد. از نظر کیسینگ، ایالات متحده با دروغ‌گویی درباره سفر به ماه، تمام بودجه عظیم این پروژه را صرف نظامی‌سازی فضای ماوراء جو کرده ‌است. او همچنین مدعی شده ‌بود که افراد کلیدی و مطلع از این فریب بزرگ که دچار عذاب وجدان شده و قصد داشتند لب به اعتراض باز کنند نیز توسط ناسا در سانحه‌هایی تصادفی، مشابه آتش‌سوزی آپولو۱ روی سکو، به قتل رسیده‌اند.   نقطه اوج نمایش چهار سال بعد موج دوم تردید‌ها با نمایش فیلمی سینمایی از پی‌تر هایامس با عنوان «کاپریکورن یک» راه افتاد. در داستان این فیلم نشان داده می‌شود که چگونه سیاستمداران آمریکایی، با استفاده از حقه‌های سینمایی، ماجرای سفر نخستین فضانوردان به مریخ را شبیه‌سازی می‌کنند. شباهت غیرقابل انکار فضاپیمای کاپریکورن یک به آپولو‌ها و بدبینی مردم به سیاستمداران کاخ سفید در شرایط دشوار پس از جنگ ویتنام و رسوایی واترگیت، باعث شد که حرف و حدیث‌های جدیدی درباره پروژه فرود انسان روی ماه، سر زبان‌ها بیفتد و ماجرای فریب فضایی بزرگ دوباره در بین مردم کوچه و خیابان جا باز کند.  ماجرا اما در اوایل ۲۰۰۱ و با نمایش یک فیلم مستند تکان‌دهنده به‌نام «تئوری توطئه: آیا ما واقعا بر ماه فرود آمده‌ایم؟» از شبکه تلویزیونی فاکس‌نیوز وارد مرحله جدیدی شد. فیلم توسط جان مافت و عموما بر پایه نظریه‌های کیسینگ در کتابش ساخته شده ‌است. نمایش این فیلم مستند موج بزرگی از بدبینی‌ها را در جامعه آمریکا برانگیخت و دگر بار بحث تقلب در این ماموریت‌ها را سر زبان‌ها انداخت. عمق نفوذ بسیار زیاد این شبکه پرطرفدار خبری در سراسر دنیا، باعث شد تا موج بدبینی‌های سال ۲۰۰۱ در مقایسه با دیگر موارد غیرقابل مقایسه باشد. آمار نشان می‌دهد که جمعیت موافقان طرح توطئه در جامعه آمریکا از رقم ۶درصد در قبل‌از نمایش فیلم به رقم ۲۰درصد پس‌از نمایش آن رسیده‌ است. از نظر تمام کسانی که ادعا دارند این پروژه فضایی، فریبی بیش نبوده ‌است، ساکنان کاخ سفید، انگیزه کافی برای این کار را داشته‌اند؛ اول از همه احیای آبروی ازدست رفته، بابت عقب‌ماندگی غیرقابل انکار آمریکا از اتحاد شوروی در دست‌یابی به فضا، می‌توانسته سردمداران آمریکایی را وارد بازی خطرناک اجرای نمایش سفر به ماه کرده‌ باشد. از سویی دیگر با توجه به وعده اطمینان‌بخش رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، مبنی ‌بر سفر انسان تا پایان دهه ۱۹۶۰، تمامی هم و غم دستگاه دیپلماسی این کشور تحقق بخشیدن به قول شخص اول مملکت بوده ‌است تا اعتماد عمومی مردم به سیاستمداران جلب شود. مدعیان همچنین معتقدند که سیاستمداران ینگه دنیا، با سرگرم‌کردن مردم به نمایش زیبا و غرورآفرین سفر به ماه، می‌توانستند ۳۰ میلیارد دلار بودجه این طرح از نظر آن‌ها خیالی را صرف تولید تجهیزات نظامی برای استفاده در فضا یا به عبارتی نظامی‌کردن فضا کرده‌ باشند.  به‌طور خلاصه می‌توان در تمامی تلاش‌های صورت‌گرفته برای نشان دادن ردپایی از دسیسه سیاسی در پروژه آپولو، عملیات عظیم فضایی آمریکا که گفته می‌شود منجر به اعزام ۱۲ فضانورد به ماه شده است، چند نقطه مشترک پررنگ را مشاهده کرد که به زبان‌های گوناگون بیان شده‌اند. برخی از این دلایل به قدری سطحی و غیرعلمی است که ما اصلا به آن‌ها نخواهیم پرداخت. اما اجازه دهید تا به مهم‌ترین این دلایل که تلفیقی از اشکالات تکنولوژیکی و ابهامات عکاسی است، نظری اجمالی بیندازیم. در ادامه هر دلیل، پاسخ‌های آن را نیز مرور خواهیم کرد.    فرود مايوس‌كننده نمايش تاكنون دلايل مطرح‌شده براي اثبات آنچه «فريب سفر به ماه» ناميده مي‌شود، چندان به مذاق دانشمندان، كارشناسان و مهندسان فضايي خوش نيامده‌است و آنها معتقدند كه دلايل ارائه شده، ناكافي يا مردود هستند و پشتوانه خوب علمي ندارند. اما با همه اين سروصداها، آيا باز مي‌توان با اطمينان از انجام ماموريت‌هاي آپولو دفاع كرد؟ اين كاري است كه حالا ديگر بايد با سند و مدرك انجام گيرد؛ مشكلي كه گريبان ناسا را نيز گرفته‌است.  البته ناسا دلايل غيرقابل انكاري براي حضور روي ماه دارد، مثل سه عدد آينه مخصوص جا گذاشته شده روي ماه كه هر ستاره‌شناس آماتوري هم با داشتن ابزار مناسب مي‌تواند شعاع ليزري به آنها تابانده و بازگشت آن را ثبت كند. همچنين حدود ۳۸۰ كيلوگرم سنگ و ديگر مواد معدني از ماه آورده ‌شده كه صدها زمين‌شناس و مركز دانشگاهي آنها را آزمايش كرده‌اند و اصيل‌بودن‌شان را تاييد كرده‌اند. البته طرفداران تئوري توطئه مي‌گويند كه اين اقدامات مي‌توانسته روباتيك و بدون حضور انسان هم انجام شود.   پايان نمايش براي هميشه قبلا شكاكان ادعا مي‌كردند كه اگر واقعا انسان روي ماه فرود آمده، چرا تلسكوپ فضايي هابل كه توانسته لبه‌هاي جهان هستي را هم ببيند، تصويري از موقعيت‌هاي فرود آپولوها نمي‌گيرد تا يك بار براي هميشه اين بحث‌ها تمام شود؟ سال ۱۹۹۹ بود كه هابل از تمام سطح ماه كه رو به زمين است، تصويربرداري كرد. اما قدرت تفكيك اين تلسكوپ فضايي براي رصد سطح ماه حدود ۶۰ متر است كه براي ديدن آثار آپولوها كافي نيست. سال ۲۰۰۸ كاوشگر فضايي سلن تصاويري سه بعدي از محل‌هاي فرود آپولوها تهيه كرد كه با دقت بي‌نظيري صحت تصاوير فضانوردان آپولو را نشان مي‌داد. سلن را حدود يك سال قبل، آژانس فضايي ژاپن (جاكسا) براي كاوش و بررسي سطح ماه به مداري در اطراف تنها قمر زمين فرستاده‌بود. اما اتفاق اصلي در سال ۲۰۰۹ رخ داد، زماني كه ناسا تصاويري از مدارگرد شناسايي ماه LRO منتشر كرد كه به وضوح محل فرود آپولوها را نشان مي‌داد. در اين تصاوير ردهاي به‌جامانده از حركت فضانوردان و ماه‌نوردها به‌خوبي ديده‌مي‌شود. اما با همه اينها، هنوز طرفداران توطئه قانع نشده‌اند. آنها مي‌گويند كه همه اين شواهد با تجهيزاتي تهيه شده‌اند كه در تملك ناسا است يا به صورت مشترك اداره مي‌شود پس چگونه مي‌توان به بي‌طرفي آنها اعتماد كرد. موضوع جديدي كه دامنه تلاش‌ها را محدود‌تر مي‌كند، اين است كه طرفداران تئوري توطئه به‌تازگي اعلام كرده‌اند كه تجهيزات و ماه‌نشين‌هاي آپولو مي‌توانسته‌اند به صورت رباتيك به ماه ارسال شده‌باشند. حال ناسا بايد شواهدي ارائه كند كه حضور انسان در ماه را تاييد كند و ثابت كند كه انسان نيز همراه اين تجهيزات، به ماه رفته‌است.  برنامه سفر انسان به فضا چه صورت گرفته باشد و چه با فريب‌هاي رايج سينمايي بازسازي شده‌باشد، يك واقعيت غيرقابل انكار را در دل خود نهفته دارد كه تحقيقات و پژوهش‌هاي علمي در راستاي اين پروژه كاملا واقعي بودند. بسياري از داشته‌هاي علمي و تكنولوژيكي فعلي بشر، مرهون تلاش‌هاي دانشگاهي آن زمان است. هيچ‌كس نمي‌تواند به من و شما بگويد كه دانش و فناوري لازم براي توليد مواد جديد، پيشرفت‌هاي حيرت‌آور در زمينه كامپيوتر و برنامه‌نويسي، رشد صنعت تصويربرداري ديجيتال و ده‌ها عنوان ديگر، فريبي است هرروزه و اين فهرست در دنياي واقعي اصلا وجود ندارد. پروژه آپولو چه موفق به پياده‌كردن انسان در ماه شده‌باشد و چه نه، يك جنبش بزرگ علمي در سراسر سياره زمين ايجاد كرد كه دستاوردهايش، نحوه زندگي و تفكر بشر را به‌شدت تحت تاثير قرارداد.  اما آنچه نه شايعه‌اي و نه شكي درباره‌ آن وجود دارد، چشم‌هاي نگران و مشتاق صدها ميليون انسان پير و جوان از همه مليت‌هاي دنياست كه تمامي لحظات سفر احتمالي همنوعان خود به ماه را در گنجينه خاطرات خوب خود ضبط كرده‌اند. افتخار سفر احتمالي انسان به تنها قمر زمين، تنها از آن يك ملت نبود. همان‌طور كه افتخار ارسال اسپوتنيك۱ نخستين محموله زميني به فراتر از اتمسفر اين سياره نيز تنها متعلق به ملتي ديگر  نيست. همان‌طور كه هيچ كدام از اكتشافات و اختراعات را نمي‌توان به نام يك ملت و دايره بسته مرزهاي جغرافيايي يا سياسي محدود كرد. اگر نبودند دانشمندان و متفكران بي‌شماري از چين و هند و ايران گرفته تا يونان و مصر و رم باستان و از روسيه و آلمان و ژاپن گرفته تا فرانسه و انگليس و آمريكا، آيا فقط يك ملت، آن‌هم در زمان محدود چند ساله، توانايي مهياكردن زمينه و پايه‌هاي چنين بناي عظيمي را داشت؟ *کار‌شناس مسایل فضایی